KAKEYİLER ANLATIYOR;

“Müzik bizim için ibadettir…”

– Irak’ta Kakeyîler nasıl tanınıyor, Anayasa çerçevede hakları nelerdir?

– Irak’ın ilk anayasası 1925’te Kral Faysal döneminde yapılmıştı. Ancak bu anayasa yapıldığında kimse farklı bileşenleri düşünmedi. Sadece Müslüman, Hıristiyan, Êzidi, Sabîay Mendaîler değil; Zerdüştler, Yahudiler, Behaîler, Kakeyîler (Yarsanlar) de var. O zaman bu bileşenlerin hakları tanınmadı. 1958’de Irak’ta krallık rejimine darbe yapıldı ve Abdülkerim Kasım liderliğinde bir cumhuriyet kurulmuştu. O dönemde de anayasada farklı etnik ve dinlere ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmadı. Irak’ta şimdiye kadar 8 defa anayasa yazıldı ama hiçbirinde Kakeyî, Zerdüşt, Yahudi ve Behaî adı anayasada geçmedi. Bu nedenle kimliğimizde din bölümünde ‘Müslüman’ yazıyor. Behaî ve Zerdüştlerin kimliğinde de böyle ifade ediliyor.

– Kakeyîler Irak’ta hâlâ hor görülüyor.

Anayasal bir güvenceniz yok öyle değil mi?

– Evet, güvencemiz yok. Ne kota hakkımız var ne de yasal anlamda bizi savunacak kimse var. Yasal olarak Müslümanız ama gerçek yaşamda değiliz. Bu nedenle halkın da ayrımcılığına maruz kalıyoruz.

– Peki, derneğiniz ne zaman kuruldu?

– Mithra (Güneş) Yarsan İnancı Araştırma ve Geliştirme Derneği, 2016’da kuruldu. 1 yıl içerisinde Irak Parlamentosu’nda İnsan Hakları Komisyonu ve Bakanlar Kurulu ile görüşmeler yaptık. UNAMI ile bazı projelerimiz var ama henüz pratiğe geçirmedik. Gelecekte Kakeyî (Yarsan) adının Anayasada geçmesi için çalışıyoruz.

– Kimliğinizden dolayı mı yoksa inancınızdan dolayı mı anayasal olarak tanınmıyorsunuz?

– İki şeyden dolayı: BAAS döneminde bütün Kürtler gibi, bize de baskı yapıldı. BAAS’tan sonraki dönemde de radikal gruplar inancımızdan dolayı bize baskı yaptı.

– Kakeyîlerin tarihi, inancı ve günlük yaşamları nasıl?

– Kakeyîler M.Ö 5 binli yıllara yani 7 bin yıl öncesine dayanan Mithrai inancının devamıdır. Bir dönem “Xorî”, bir dönem “Êzdanî” ve bir dönem de “Zervanî” denilmiş. Bunların hepsi Mithari/Mitra inancının uzantısıdır. Bir dönem de Yarsan denilmiş, şimdi Yarsanız. Ama Irak’ta bize Kakeyî, İran’da da “Ehl-i Hak” diyorlar.

Irak’ta nüfusumuz 150 ila 200 bin arasında. Ama AB’nin 2014’teki raporunda Irak’ta 250 bin Kakeyî var deniliyor. Ama Kakeyîler daha çok Kürdistan Bölgesi’nde yaşıyor. Özellikle de Kerkük, Daqûq, Xaneqîn, Tuzxurmatû, Mendelî ve Ninova Ovası, Musul gibi tartışmalı bölgelerde yaşıyorlar.

Kakeyîler bu bölgelerde hem dini hem de etnik anlamda sorun yaşıyor. Araplar Kürt olduğumuz için, radikal dinci gruplar da dinimizden dolayı bize karşılar.

Ama şimdi en büyük sorunumuz IŞİD sonrası dönem. IŞİD, Kakeyîler ve bütün bileşenler için büyük bir tehlikeydi. Ama şimdi İran zorla Kakeyîleri Şiileştirmeye çalışıyor.

– Kakeyîlerin Kürdistan Bölgesi’nde yaşamları nasıl?

– Kürdistan Bölgesi, millet olarak birlikte yaşam beşiğidir. Kürdistan’da birlikte yaşam kültürü mevcut. Kürdistan Bölgesi Diyanet İşleri Bakanlığı’nda Yahudi, Behaî, Zerdüşt ve Kakeyî temsilcisi var mesela. Halepçe İl Meclisi’nde Kakeyî temsilci var, Pêşmerge Bakanlığı’nda Kakeyî Birliği var.

Eğer Irak ile sorunlar olmasaydı, bağımsız bir devlet olsaydık Kürdistan’da çok özgür yaşayabilirdik. Umarım Kürdistan’daki bu durum düzelir ve birlikte yaşam tekrar tehlikeye girmez. Kürdistan’da yasal olarak bütün kurumlar Kakeyîlere bir din olarak tanıyor ve buna göre muamele ediyor. Bağımsız Kürdistan Anayasası’nda Kakeyîlerin de adı geçecek. Kakeyîlerin çoğu Kürdistan Bölgesi Hükümeti’ni sorunlarının çözüm merkezi olarak görüyor.

– İran’da size Yarsan diyorlar, Türkiye’de de Aleviler var. Aynı din mi bunlar?

– Hayır, birbirine yakınlar. Ben Alevilik konusunda uzman değilim. Ama bazı ritüeller birbirine benziyor. Özellikle tambur. Saz kültürümüze çok benziyor.

– Yarsanlar Doğu Kürdistan’da nerede yaşıyorlar?

– Kirmanşah, Qesrî Şîrîn, Serpêl, Zehaw ve İsfahan gibi yerlerde yaşıyorlar.

– İran’da ne kadar Kakeyî var?

– Yaklaşık 8 milyon Kakeyî var İran’da. Bu nedenle İran Kakeyîlerin, Irak’ta haklarının tanınmasını istemiyor. Eğer Irak’ta Kakeyî (Yarsan) resmi olarak tanınırsa İran için tehlikeli olur. 8 milyon Yarsan, “Ben Şii Müslüman değilim” derse bu siyasi bir sorun olur.

– Kürdistan Bölgesi’nde ve İran Kürdistan’ında Kakeyîlerin hepsi Kürt mü?

– Evet, iki bölgedeki tüm Kakeyîler Kürt’tür.

– Doğu Kürdistan’daki Yarsanlarla ilişkileriniz nasıldır?

– Biz onlara göre daha özgürüz. Onların orada siyasi sorun yaşamaması için, onların işlerine karışmıyoruz. İran’daki rejim çok zalim davranıyor.

– Doğu Kürdistan’da Yarsan sanat ve müziği çok gelişmiş…

– Bu sanat değil aslında dini ritüellerdir. Müziğin inancımızda büyük bir yeri var. Bu bizim kutsalımızdır, ibadetin bir bölümüdür.

– Yarsanların ibadetleri nasıl oluyor?

– İbadetlerimiz İslam’dan faklıdır. Sabah ve akşam namazımız var. Kış mevsiminde 3 gün oruç tutarız. Temizlik (Xawênkarî) ve Şahî bayramlarımız var. Newroz’u dini bir bayram olarak görüyoruz.

– Yarsanların dini bir kitabı var mı? Varsa dili ve tarihi nedir?

– Evet, “Serencam” diye bir kitabımız var. Kürtçenin Goranî (Hewramî) lehçesi ile yazılmıştır. Tarihi kâinatın oluşumuna yani büyük patlamaya dayanır. Kitapta böyle yazar. Temizlik, dürüstlük, iyilik ve affedicilik temelleri üzerine şekillenmiş bir inancımız var.

– Kakeyîler Goranîce mi konuşuyor?

– Kitabımız bu lehçede yazıldı, çoğumuz da bu lehçeyi konuşuruz.

İletişim sayesinde Soranî, Kuzey Kürdistan’da halk arasında konuşuluyor.

– Diğerleri nasıldır?

– Biz Hewramî kardeşlerimizle çalışıyoruz bunun için. Sadece Kakeyîler Hewramî değildir, Şebekler de Hewramî konuşur. Ortak bir şekilde Hewramî lehçesinin de eğitim programı içinde olması için çalışıyoruz. Derneğimizin çalışmalarındaki amaçlardan biri de budur.

– Kakeyîler yaşadığı yerde hangi dilde eğitim alıyorlar?

– Kürtçe eğitim alıyoruz.

– Kürdistan’da ve Irak’ta ders kitaplarında Kakeyîlerden bahsediliyor mu?

– Hayır yok. Kürdistan’da bunun yapılması için çalışmalarımız var ama daha tamamlanmadı. Hükümet bazı adımlar attı, biz de çalışıyoruz bunun üstünde.

Siyasi taraflar arasında olan sorunlar devletleşmenin gecikmesine sebep oluyor.

– Burada Kakeyîler siyasi tarafları uzlaştırmak gibi bir rol oynayabilir mi?

– Kakeyîler millet olarak Kürt’tür ve her partide Kakeyîler vardır. Yani Kakeyîler siyasi bir meclis kuramaz, istekleri bütün Kürtlerin istekleridir. Ben de ve Müslüman bir Kürt de Kürdistan’ın özgür olmasını istiyoruz.

– Bağımsız Kürdistan’ın kurulacağına inanıyor musunuz?

– Evet, iyimserim. Kürdistan’ın bağımsız olmasını istiyoruz, bunda umutluyuz.

– Dernek olarak diğer parçalardaki kurumlarla ilişkileriniz oldu mu?

– Şimdiye kadar Kürdistan Bölgesi’nin dışındakilerle bir ilişkimiz olmadı. Avrupa ve ABD ile ilişkiler kuruyoruz şimdi. Sonrasında kendi içimizde kültürel ilişkiler olabiliyor. Êzidîlerle kültürel ve sanatsal çalışmalarla Kürt kültürünü görünür kılmak istiyoruz. Her iki dinde müzik var, her iki dinin kutsal kitapları Kürtçe yazılmıştır. Êzidîlerin kutsal kitabı Misfeha Reş Kurmancî yazılmış. Yarsanların kutsal kitabı Serencam da Goranî yazılmıştır. Biz biriz, edebiyatımız birdir.